Quản lý nguồn nguyên liệu làm VLXD: Nhân giá trị tài nguyên

Trong bối cảnh nhiều DN đua tranh hạ giá bán các mặt hàng gốm sứ xây dựng nội địa, ngoài những nguyên nhân do tác động của cuộc khủng hoảng kinh tế, liệu còn yếu tố nào khác nằm ở công tác quản lý nguồn nguyên, nhiên liệu? Đó là câu hỏi buộc phải “giải mã” cho được, để qua đó tiến tới xây dựng một nền công nghiệp sản xuất VLXD phát triển bền vững.

Hàng năm, tổng khối lượng các mặt hàng VLXD sản xuất trong nước rất lớn, khoảng 40 triệu tấn xi măng, 16 tỷ viên ngói, 150 triệu m2 gạch ốp lát các loại, chưa kể hơn chục triệu sản phẩm sứ vệ sinh, trên 100 triệu m2 kính xây dựng… Những số liệu đó cho thấy, ngành công nghiệp VLXD có nhu cầu về nguyên liệu lớn đến mức nào, đồng thời câu hỏi đặt ra là: Ngành công nghiệp nguyên liệu này đang được quản lý ra sao? Những thông số tham khảo từ các chuyên gia đầu ngành về VLXD cho biết, để sản xuất 1 triệu tấn xi măng cần có 1,2 triệu tấn đá vôi, 0,3 triệu tấn đất sét; sản xuất 1 triệu viên gạch cần khoảng 2.000m3 đất sét; còn 1 triệu m2 gạch ceramic cần khoảng 10.000 tấn đất sét, 3.000 tấn cao lanh, 7.000 tấn tràng thạch, 2.000 tấn thạch anh; sản xuất 1 triệu m2 kính cần khoảng 5.000 tấn cát trắng, 1.000 tấn đôlômít, 150 tấn đá vôi…

Với những thông số trên, rõ ràng chỉ khi nào các DN chú trọng sản xuất ra những sản phẩm có hàm lượng chất xám cao, giá bán cao mới mang lại hiệu quả kinh tế tương xứng, bởi tài nguyên là thứ không thể tái tạo được. Đây cũng đang là hướng đi mà các DN sản xuất VLXD đầu ngành đang quyết tâm hướng tới. Vì cùng một định lượng cao lanh, đất sét… như nhau, nếu sản xuất hàng cao cấp thì giá bán có thể nâng gấp 3 - 4 lần. Nhưng không phải DN nào cũng theo đuổi con đường ấy, vì nhiều lẽ: đầu tư ban đầu cho công nghệ tốn kém, trình độ khoa học kỹ thuật, trình độ quản lý phải xứng tầm, lại phải mất nhiều công sức gây dựng và phát triển thị trường...

Có thể nói, số lượng DN có định hướng và xây dựng chiến lược bài bản trong việc sản xuất những mặt hàng có “giá bán tốt” hầu như chưa nhiều… Đa phần là các DN quy mô sản xuất nhỏ, đặc biệt là khối VLXD địa phương vẫn tồn tại tình trạng làm ăn manh mún, nặng tính “đánh quả” hay “chớp” thời vụ. Và với những DN này, việc sử dụng tài nguyên khoáng sản với giá rẻ cùng vô vàn các “chiêu bài” để khai thác bừa bãi tài nguyên lại được coi là 1 yếu tố để… làm giảm giá thành sản phẩm.

Có thể kể ra một vài “chiêu bài” mà các nhà sản xuất nhỏ đang áp dụng khá rộng rãi ở hầu khắp các địa phương trong cả nước như: “Đổi ruộng lấy ao”, tức là dân lấy ao nuôi trồng thuỷ sản còn DN lấy đất làm gạch, khai thác cát, đá thổ phỉ ngang nhiên, thu mua than thổ phỉ để có mức giá thấp hơn giá thị trường… Từ đó dẫn đến thực tế hết sức phũ phàng: Trong khi tài nguyên thiên nhiên ngày một cạn kiệt, giá nguyên liệu đầu vào ngày một cao hơn thì với không ít DN, nguồn tài nguyên giá rẻ lại chính là cơ hội để “đao giá” và gây sức ép lên các DN kinh doanh chân chính.

Hãy thử một phép tính để làm rõ hơn cái giá phải trả để có những sản phẩm VLXD giá rẻ. Ví dụ trong số 16 tỷ viên gạch ngói sản xuất hàng năm thì có tới 3/4 là sản phẩm của các gạch lò đứng. Như vậy gạch giá bán rẻ thì hoá ra lại rất “đắt” đối với nguồn tài nguyên khoáng sản quốc gia, chưa kể trên thực tế gạch lò đứng còn kéo theo rất nhiều thiệt hại khác cho môi trường, sức khoẻ cộng đồng.

Một chuyên gia trong đoàn công tác của Tổng hội Xây dựng Việt Nam kể rằng: “Khi chúng tôi tư vấn quy hoạch VLXD cho tỉnh, nói các anh phải cấm khai thác đá bừa bãi đi, huyện bảo mấy nghìn dân chúng tôi bám vào đó mà sống. Nhưng bảo thế thì nên tổ chức và đầu tư khai thác theo quy mô công nghiệp lớn thì lại nói dân không có vốn”. Rõ ràng chính quyền rất hiểu tài nguyên quý giá thế nào, nhưng khai thác và để “nhân lên giá trị” cho nguồn tài nguyên ấy - với họ vẫn là chuyện xa vời, xa vời từ tư duy, tới cách nghĩ, cách làm. 

Nghịch lý cũng từ đó nảy sinh, vì trong khi quản lý nhà nước không vươn tới thì không ít nơi chính quyền địa phương lại coi đây như một nguồn thu quan trọng nên ra tay quản lý theo kiểu riêng của họ. Ở góc độ quản lý nhà nước tầm vĩ mô, hơn bao giờ hết, việc xây dựng quy hoạch khoáng sản và quy hoạch sản xuất VLXD cần một “bà đỡ” là hệ thống pháp luật và bộ máy quản lý đi đôi đồng bộ. Thuế tài nguyên cần được tính toán ở mức hợp lý. Mọi hoạt động trong lĩnh vực khai thác khoáng sản, sản xuất VLXD, kinh doanh sản phẩm VLXD đều đặt dưới cơ chế kiểm tra, thanh tra và xử lý vi phạm chứ không để xảy ra tình trạng “buông xuôi” hay “đánh trống bỏ dùi”, từ đó hướng hoạt động quản lý VLXD vào nền nếp chặt chẽ, văn minh hơn.

Về vấn đề này, ông Võ Quang Diệm - Phó Vụ trưởng Vụ VLXD (Bộ Xây dựng) cho hay: Nghị định 124/NĐ có thể được ví như “cây gậy” cho công tác quản lý VLXD bởi đã đề ra những “hành lang pháp lý” quan trọng để nâng tầm công tác quản lý lên một tầm cao mới.