Tháo bỏ rào cản cho VLXD “sạch”: Từ đâu ?

Trong Danh mục tiêu chuẩn Việt Nam hiện nay, xét riêng tiêu chuẩn về VLXD thấy đã cơ bản bao trùm hầu hết các chủng loại vật liệu. Tuy nhiên, việc hoàn chỉnh hệ thống tiêu chuẩn theo hướng tiết kiệm năng lượng, thân thiện với môi trường thì hiện vẫn chưa được nghiên cứu và đặt ra đúng với vai trò của nó...

Và  những DN đi tiên phong trong lĩnh vực này buộc phải đi theo “đường vòng” để tiếp cận thị trường.

Cọ xát về giá

Thứ trưởng Bộ Xây dựng Nguyễn Trần Nam cho rằng “cái vòng luẩn quẩn” trong vấn đề bức xúc về giá bán vật liệu thân thiện môi trường (VLTTMT) như sau: Chưa xây dựng được thị trường tiêu thụ một cách bài bản, không khích lệ được tiêu dùng - đầu tư công nghệ chưa tương xứng dẫn đến năng suất thấp. Kết quả đương nhiên là giá bán sẽ cao, người tiêu dùng không chấp nhận!

Ngoài giá bán cao là một nguyên nhân,  còn điều gì khiến giới tiêu dùng không nắm được những cơ hội sử dụng VLXD “sạch”?

Các nhà sản xuất và cung ứng sản phẩm lại cho biết thêm những lý do quan trọng khác. Việc “vận động” được nhà thiết kế đưa sản phẩm của họ khi tư vấn vật liệu cho dự án cũng rất khó, bởi không chỉ là thay đổi một thói quen, mà còn liên quan đến nhiều vấn đề nhạy cảm khác. Lý do thường gặp nhất là VLTTMT chưa nằm trong danh mục thông báo đơn giá hàng tháng, hoặc nhà tư vấn thiết kế thường chỉ định vật liệu theo thói quen nên khi dự án đã phê duyệt sẽ rất khó thay đổi, dù có thể họ cũng biết rằng dùng VLTTMT sẽ tiết kiệm năng lượng hơn, tốt cho môi sinh hơn. Chính vì những lý do này, những năm qua hầu hết các doanh nghiệp thành công trong “mặt trận” vật liệu mới là các đại gia đủ tiềm lực và “chịu nhiệt” được lâu dài trong cuộc cọ xát chinh phục thị trường.

Ông Nguyễn Tuấn Cường - Giám đốc Cty Cát Tường, một DN sản xuất tấm cách âm cách nhiệt cho biết, chủ yếu sản phẩm của ông chỉ bán được cho các DN nước ngoài, DN tư nhân. Ông Cường cũng nhận thấy một nghịch lý là dù chiếm tỷ trọng không nhiều nhưng khối DN có vốn FDI, vốn tư nhân lại chính là đối tượng lùng sục tìm kiếm các nguồn cung cấp vật liệu đã qua xử lý nhiệt đới hoá quyết liệt nhất. Thậm chí có những DN đã thiết kế dự án nhà xưởng xong xuôi, nhưng đến phút cuối, họ quyết định loại bỏ sản phẩm vật liệu thông thường và thay vào đó là những chủng loại vật liệu tiết kiệm năng lượng dù giá thành cao hơn.

Quả thật, cho đến nay vẫn chưa có một tính toán cụ thể và thật sự sâu sắc nào để xã hội có thể nhận rõ nguồn cơn của câu chuyện “đắt - rẻ”, nhưng liệu có phải là “đắt” không nếu sử dụng VLTTMT mà thời gian thi công được rút ngắn đáng kể, tốn kém ít xi măng sắt thép hơn, khi đi vào vận hành sử dụng lại tiết kiệm năng lượng hơn, môi trường sống tốt hơn nhờ ngăn chặn được tối đa tình trạng bức xạ nhiệt, hiệu ứng lồng kính, chưa kể đến những yếu tố có lợi cho cả xã hội, nền kinh tế khi môi trường sống, sức khoẻ của cả cộng đồng được trở thành chủ thể của mục tiêu sản xuất.

Khơi thông thị trường

Như vậy, để đột phá sản xuất cũng như khơi thông thị trường, cần một tiềm lực cực lớn từ nhà sản xuất, cùng một hành lang pháp lý thuận lợi để khích lệ ngành sản xuất này phát triển. Chính ông Nguyễn Quang Cung - Vụ trưởng Vụ VLXD Bé XD cũng thừa nhận, hành lang pháp lý hiện nay chưa thuận lợi cho VLTTMT xác lập chỗ đứng.

Ai cũng biết các công trình sử dụng vốn NSNN chiếm một nguồn vốn đầu tư XDCB rất cao, đa phần là những công trình có ý nghĩa an sinh xã hội, phục vụ cộng đồng hoặc phục vụ sự phát triển của nền kinh tế. Chính vì thế việc đặt vấn đề nâng cao hệ số tiết kiệm năng lượng và yếu tố thân thiện với môi trường cho công trình khi đi vào sử dụng là việc vô cùng cần thiết.  Nhưng tại sao chủ đầu tư các công trình vốn NSNN chưa thể ứng xử với chúng như các DN nước ngoài, DN tư nhân trong việc triển khai các công trình của họ? Phải chăng vì trình tự thủ tục tiến hành một dự án phải phụ thuộc rất nhiều khâu, nên khi muốn thay đổi, phải có rất nhiều người, nhiều khâu đồng tình mới có thể thay đổi được thiết kế, thậm chí nếu mạnh dạn thay đổi cũng sẽ rất khó khăn trong thanh quyết toán. Việc tìm ra đáp số cho bài toán này đòi hỏi nỗ lực rất lớn từ các nhà quản lý, những người xây dựng chính sách…

Nghịch lý ở chỗ trong khi thông tin về VLTTMT vẫn cứ “nhỏ giọt”, DN sản xuất VL sạch loay hoay xoay xở đầu ra… thì các nhà máy lại loanh quanh khắc phục nắng nóng, tiếng ồn bằng những phương pháp thủ công hết sức tốn kém như dùng quạt phun sương, điều hoà nhiệt độ, lợp mái 2 - 3 lớp. Hoặc ví dụ sinh động nhất là cuộc cạnh tranh thiếu sòng phẳng giữa gạch blok và gạch ngói đất sét nung cũng cho thấy, chỉ vì chính sách điều hành bất hợp lý mà một dòng sản phẩm ưu tú lại thua “lấm lưng trắng bụng” trước một đối thủ luôn tàn phá môi trường sống và tài nguyên thiên nhiên, làm tổn hao quỹ đất nông nghiệp một cách không thương tiếc...

Nghị định quản lý phát triển VLXD do Bộ Xây dựng trình Chính phủ ban hành mới đây đã có những quy định “mở cửa” và thúc đẩy lĩnh vực sản xuất VLXD “sạch”. Đó có thể là một “cú hích” khích lệ VLTTMT phát triển, nhưng nói như Thứ trưởng Nguyễn Trần Nam: “Về phía các nhà sản xuất, họ cần phải sáng tạo, năng động và hiểu nhu cầu thị trường Việt Nam hơn nữa mới mong giành được lợi thế, vì thay đổi một thói quen cho cả một thị trường tiêu thụ là điều không dễ dàng - Đó là một sự thay đổi bắt đầu từ tư duy, nhận thức”.